Adinama: आदिनामा

१७ एप्रिल १९९९ 'या जगातील कोणतेही चमत्कार हे दैवी नसतात. चमत्कार म्हणून गाजावाजा झालेल्या प्रत्येक घटनेमागे कोणते ना कोणते शास्त्रीय व भौतिक कारण असतेच. अशा तथाकथित चमत्कारांची खरी कारणे आपण समजून घेतली पाहिजेत आणि अंधश्रद्धाळू लोकांना समजावून दिली पाहिजेत.' फेडरेशन ऑफ इंडियन रॅशनॅलिस्ट असोसिएशन्सचे अध्यक्ष बी. प्रेमानंद तळमळीने बोलत होते. धर्मनिरपेक्ष मानवतावाद्यांच्या १४ व्या आंतरराष्ट्रीय अधिवेशनात विविध देशांतून आलेले प्रतिनिधी त्यांचा शब्द न् शब्द अंतःकरणात साठवून ठेवत होते. या वेळी बी. प्रेमानंद व त्यांचे सहकारी विविध चमत्कारांची प्रात्यक्षिके दाखवून त्यामागील शास्त्रीय कारणांचे स्पष्टीकरणही देत होते. थोड्याच वेळात केरळ रॅशनलिस्ट असोसिएशन व तामीळनाडू रॅशनॅलिस्ट असोसिएशनचे कार्यकर्ते पुढे आले. त्यांनी शर्ट व बनियन काढले. सर्वांची उत्सुकता ताणली गेली. पाठीत गळ खुपसून करण्यात येणाऱ्या चमत्कारांची प्रात्यक्षिके ते करून दाखवणार होते. प्रथम त्यांच्या छातीच्या व पोटाच्या त्वचेत सुई खुपसून दोऱ्याने ८-९ लिंबे शिवून लटकवण्यात आली. तसेच नास्तिकवादाचा पुरस्कर्ता पेरियार रामास्वामी या...

Mother Earth Image from Wikimedia CCA एक राज्य होते. तिथे एक राजा राज्य करीत होता. राज्यात सर्व आलबेल होते. सर्व जाती-धर्माचे लोक एक दुसऱ्याशी मिळून मिसळून राहत असायचे. एके दिवशी दरबार भरलेला असताना एक अहमद नावाचा माणूस राजाकडे तक्रार घेऊन आला. तो म्हणाला,” राजेसाहेब, विक्टर नावाचा एक माणूस माझे घर व भोवतालची शेतजमीन बळकावून राहतो आहे. तरी राजे साहेबांनी माझे ते घर व जमीन मला देऊन मला न्याय मिळवून द्यावा.” राजाने त्या विक्टर नावाच्या माणसाला लागलीच बोलावणे धाडले. विक्टर राजदरबारात आल्यानंतर राजाने त्याला विचारले, “ हे सभ्य माणसा, तू अहमद नावाच्या माणसाचे घर बळकावले असा त्याचा आरोप आहे. हा आरोप तुला मान्य आहे का?” विक्टर म्हणाला, “ नाही राजेसाहेब. हे घर सुमारे दीडशे वर्षे आमच्या पूर्वजांच्या ताब्यात आहे. वंशपरंपरागत आम्ही या घरात राहत आहोत. राजसाहेब, आमच्या पूर्वजांनी हे घर व जमीन बळकावले नाही, तर रीतसरपणे विकत घेतले होते. त्यामुळे आमच्या पूर्वजांची ही संपत्ती झाली.” तर राजा म्हणाला, “ हे घर विकत घेतले होते, याचा काही पुरावा आहे का तुमच्याकडे?” विक्टर म्हणाला, “ हे घर विकत घेतल्याची काग...

आंतरराष्ट्रीय पातळीवर "कैरो 678" ने लैंगिक छळाविरुद्ध जागतिक चर्चेत भर घातली. यामुळे इतर देशांमध्ये महिलांच्या सुरक्षिततेबाबत गंभीर विचारमंथन होऊ लागले. चित्रपट अनेक आंतरराष्ट्रीय महोत्सवांमध्ये प्रदर्शित झाला आणि त्याने समाजाच्या विविध स्तरांवर चर्चा घडवून आणली. नुकताच “कैरो ६७८” हा चित्रपट बघितला. काही गोष्टी करायच्या राहून जातात तसा गेली १५ वर्षे हा चित्रपट बघायचे राहून गेले होते. “कैरो 678” हा इजिप्तमधील 2010 साली प्रदर्शित झालेला चित्रपट असून, त्याचे दिग्दर्शन आणि लेखन मुहम्मद दियाब यांनी केले आहे. हा चित्रपट लैंगिक अत्याचार, सार्वजनिक ठिकाणी होणारी छेडछाड, आणि त्याविरुद्ध महिलांच्या संघर्षावर भाष्य करतो. चित्रपट सामाजिक आणि सांस्कृतिक दबावाला तोंड देत संघर्ष करणाऱ्या महिलांच्या धैर्याची प्रेरणादायी कथा सांगतो. चित्रपट तीन महिलांच्या कथा एकत्रितपणे सांगतो. त्या महिला इजिप्तच्या सामाजिक परिस्थितीशी सामना करत असतात. त्यांच्या जीवनात होणाऱ्या लैंगिक छाळावर आधारित त्यांचा लढा आणि संघर्ष यात दिसून येतात. 1. फैजा – ही गरीब आर्थिक परिस्थितीतून आलेली एक सामान्य गृहिणी आहे. टॅक्...

साधारण २५ वर्षापूर्वी प्राथमिक शाळेच्या विद्यार्थ्यांच्या दप्तरांचे वजन अर्ध्या किलोच्या आसपास असे. आज ती वस्तुस्थिती नसून विनोद वाटण्याजोगी परिस्थिती आहे. विद्यार्थ्यांच्या पाठीवर इतके ओझे असते, की ते 'हमाली' या वर्गवारीत मोडावे. या ओझ्यामुळे मुलांना पाठीचा कणा, मान, खांदेदुखी इत्यादी समस्या येतात. या ओझ्याविषयी पालक, शिक्षक, राजकारणी, सरकार, शिक्षणतज्ज्ञ झाडून सारे चिंता व्यक्त करतात. परंतु, त्यावर उपाय मात्र होत नाहीत. खरेतर या ओझ्याला जबाबदार आहे, आजची पाठांतर आणि गुणांवर आधारित शिक्षणपद्धती! पुस्तके, गाइड यातील माहिती वह्यांमध्ये कॉपी करायची, नंतर डोक्यात कोंबायची, सरतेशेवटी परीक्षेत ओकायची असा शिक्षणाचा आकृतिबंध झाला आहे. नवीन सर्वकष मूल्यमापनाची पद्धती अजून शिक्षकवर्गाला पचली नाहीय; पालक व विद्यार्थी यांचे अज्ञान तर विचारायलाच नको, मग नव्या बाटलीत जुनाच सोमरस भरल्याप्रमाणे नव्या प्रणालीत जुनीच औपचारिकता भरून वर्गाच्या पाट्या टाकल्या जात आहेत. त्यातून प्रत्येक विषयाला दोन-तीन वह्या, अभ्यासपुस्तिका (वर्कबुक्स), गाइड, नोट्स, शाळेच्या वह्यांसोबत ट्यूशनच्या वह्या, खासगी प्रक...

एका दर्जेदार साबणाच्या कंपनीत नवीच समस्या निर्माण झाली. साबणाच्या दुकानदारांकडून गंभीर तक्रार आली. साबणाच्या मोठ्या खोक्यात पॅक केलेल्या साबणाचे काही डबे रिकामे असलेले आढळून येऊ लागले. कंपनी ग्राहकांशी चिटिंग करते, 144 साबणाच्या खोक्यात एक दोन छोट्या डब्यात साबणच ठेवत नाही, असे आरोप झाले. वास्तविकत: सर्व साबण आटोमॅटिक पद्धतीने पॅक केले जात. कोणी व्यक्ती मुद्दामहून बदमाशी करण्याची शक्यता नव्हती. सर्व शक्यता पडताळून पाहिल्यावर कंपनीच्या व्यवस्थापकांच्या लक्षात आले की, दोष मशीनचा आहे. काही कागदी डब्यांत साबण भरायचे राहून जाते. कंपनीने बऱ्याच तज्ज्ञांचा सल्ला घेतला. आकाश पातळ एक केले पण समस्या काही जात नव्हती. शेवटी पॅकिंग साठी दुसरी मशिनरी बसवण्याचे कंपनीने ठरवले. तेव्हा तेथील एका सफाई कामगाराने मॅनेजरला विचारले,"साहेब, जरा मी सांगतो तसं करून बघता काय?" साहेबांनी कपाळावर आठ्या आणून विचार केला,"जगप्रसिद्ध तज्ज्ञांनी जिथे हात टेकले तिथे हा अनपढ काय करणार? पण मशिनरी बदलायची आहेच, तेव्हा बघू या हा काय तीर मारतो ते!" आणि त्यांनी त्याला प्रयोग करायला संमती दिली. त्याने एक मो...

जगात जन्मावर आधारलेली आणि धर्माचा पाया असलेली जात फक्त भारतातच आहे, आणि भारतातील राजकारण, समाजकारण व अर्थकारण त्यावर आधारित आहे. समाजात जाती खोलवर रुजल्या व भिनल्या असल्या तरीही योग्य प्रयत्न केल्यास जातीविरहित समाज निर्माण करणे निश्चितच शक्य आहे. याचा उहापोह या लेखात पुढे केला आहे. जन्मावर व धर्माशी जोडलेल्या जाती ब्राह्मणांनी तयार केल्या हे साक्षात सत्य आहे. त्यांनी स्वतः ला उच्चतम दर्जा घेतला. इतरांना चढत्या उतरत्या क्रमाने दर्जा दिला. त्यामुळे आपण कोणा जातीपेक्षा तरी श्रेष्ठ आहोत या कल्पनेने अनेक तथाकथित वरच्या जातींनी जातीप्रथा टिकवून व मजबूत करून ठेवली. वरच्या जाती खालच्या जातींचे मानसिक, शारीरिक, आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक व राजकीय शोषण करीत राहिल्या. त्या शोषणाचा आनंद उपभोगत राहिल्या. त्यामुळे त्या जातीभेद टिकून राहतील याची परिपूर्ण व विविध पद्धतींनी काळजी घेत राहिल्या. अशा प्रकारे जाती टिकवणारे वरच्या स्तरातील लोक असताना जाती नष्ट करण्याचे प्रयत्न सुद्धा वरच्या स्तरावरून होणे आवश्यक आहे. परंतु जातीय श्रेष्ठतेची भावना त्यांना जात सोडू देत नाही. वरच्या जातीच्या लोकांना ...

अभिनव सिन्हा  ‘सायन्स ऑफ रिव्होल्यूशन’ या अभ्यास गटाच्या वतीने, अभिनव सिन्हा यांचे लखनौ येथे २६ ऑक्टोबर रोजी ‘मार्क्सवाद आणि अस्मितेचे राजकारण’ या विषयावर व्याख्यान आयोजित करण्यात आले होते. अभिनव सिन्हा हे फॅसिझम, जातीचा प्रश्न, अस्मिता प्रश्न, कामगार चळवळ, राजकीय अर्थशास्त्र इत्यादी विषयांवर दीर्घकाळ लेखन करत आहेत आणि देशात आणि परदेशात या विषयावर अनेक व्याख्याने दिली आहेत. अलीकडेच त्यांचे ‘इन द व्हॅली ऑफ हिस्टोरिकल टाईम’ हे पुस्तक ब्रिल नेदरलँड्समधून प्रकाशित झाले आहे, ते जागतिकीकरणाच्या युगात कामगार चळवळीच्या नवीन स्वरूपांवर लक्ष केंद्रित करते. याशिवाय त्यांच्या पुस्तकांमध्ये ‘फासीवाद क्या है ओर उस से कैसे लड़े?, ‘सबव्हर्सिव्ह इंटरव्हेंशन्स’, ‘फॉर अ प्रोलेतारियन लाइन’, ‘‘ऑन दि कास्ट क्वेश्चन: टुवर्ड्स ए मार्क्सिस्ट अण्डरस्टैंण्डिंग’, ‘टॉयलर ऑफ कॅपिटल’ इत्यादींचा समावेश आहे. ते 'मजदूर बिगुल' या वृत्तपत्राचे संपादकही आहेत. === भाषणाचा सारांश === अस्मितेच्या राजकारणाची वैचारिक मुळे आणि गेल्या चार-पाच दशकांत जगभरात पसरलेले त्याचे परिणाम तसेच सामाजिक परिवर्तनाच्या राजकारणावर त्याच...